Głód mieszkaniowy nie zniknął, zmienił się sposób jego funkcjonowania
Dr hab. Matysek-Imielińska rozpoczęła od analizy danych, które pokazują, że problem mieszkaniowy nie zniknął – tylko przybrał inną formę. W Polsce znacząca część społeczeństwa żyje w przeludnionych mieszkaniach. Nowe lokale powstają, ale trafiają głównie do inwestorów lub są wykorzystywane jako lokaty kapitału. W wielu miastach istnieją setki tysięcy pustostanów – choć formalnie mają umowy, nie zużywają energii – stoją puste, podczas gdy młode rodziny i osoby zaczynające samodzielne życie „gnieżdżą się” u rodziców, współlokatorów czy na „mikro” przestrzeniach.
Mieszkanie jako prawo vs. mieszkanie jako towar
W czasach przed transformacją mieszkaniową dominował model, w którym mieszkanie miało charakter prawa – jego dostępność była elementem socjaldemokratycznego projektu godnego życia. Po 1989 roku zaczęto mówić o nim w kategoriach rynkowych, co przekształciło je w narzędzie inwestycyjne. Dr hab. Matysek-Imielińska podkreślała, że właśnie to przesunięcie napędza spekulacje i tworzy bariery dla tych, którzy chcieliby mieszkać, a nie inwestować. W tej narracji mieszkania przestają służyć do życia, stają się „lokatami” i „produktem”, co destabilizuje reprodukcję społeczną i codzienne bezpieczeństwo.
Pustostany, mikroapartamenty i fasada wspólnoty
W dyskusji padły konkretne przykłady patologii współczesnego mieszkalnictwa. Jednym z nich było zburzenie zabytkowego basenu olimpijskiego we Wrocławiu, w miejsce którego powstał akademik z sauną, siłownią, jacuzzi czy podziemnym parkingiem. Dla studentów rozwiązanie to było nie tylko za drogie, ale również niepotrzebne. W rzeczywistości pod nazwą "akademik" ukryte były mikroapartamenty, czyli pomieszczenia nie spełniające postulatów minimum mieszkaniowego.
Mikroapartamenty zostały zdiagnozowane jako semantycznie i społecznie problematyczne: nazwa „apartament” w zestawieniu z „mikro” zaciera granice, zamaskowuje złe warunki, a jednocześnie ogranicza przestrzeń do życia, budowania relacji czy wspólnoty. Takie „mieszkania” często są symptomem samotności i indywidualizmu, niż realną odpowiedzią na potrzeby mieszkaniowe.
Alternatywy: spółdzielczość, cohousing i odzyskiwanie wspólnoty
Jako przeciwwagę do rynkowego modelu dr hab. Matysek-Imielińska wskazywała na spółdzielczość i różne formy wspólnego zamieszkiwania. Wyjaśniała, że autentyczna spółdzielczość to nie relikt PRL-u, lecz idea dobrowolnej, demokratycznej kooperacji. To model, który pozwala rozłożyć koszty, redukować wpływ na środowisko i tworzyć trwałe relacje – od wczesnej dorosłości po starość.
Cohousing i coliving zostały opisane jako przestrzenie, w których współdzielone są nie tylko pomieszczenia, ale też odpowiedzialność, rytuały i troska – wymaga to pewnych umiejętności społecznych, ale przy tym buduje trwalszą wspólnotę niż izolujące mikroapartamenty.
Źródła inspiracji: wspólnota zamiast rynku
Źródłem książki i refleksji autorki była m.in. historia Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej (WSM) oraz idea „dobra wspólnego” w przestrzeni miejskiej. WSM został przedstawiony jako eksperyment łączący nowoczesność, edukację, samoorganizację i wspólnotowość – z instytucjami, rytuałami, nauczaniem życia codziennego, ale też z charakterystycznym napięciem między dyscypliną a samorządnością. Autorka podkreślała, że to nie jest książka o architekturze czy samej Warszawie, lecz o miejskim aktywizmie – o sposobach budowania miejsca z perspektywy wspólnoty działającej „przeciwko i poza” czysto rynkowymi logikami.
Dr hab. Magdalena Matysek-Imielińska – kulturoznawczyni i socjolożka z Uniwersytetu Wrocławskiego, specjalizuje się w studiach miejskich. Bada miasto jako przestrzeń działania, interesuje się samoorganizacją, partycypacją i zaangażowaną urbanistyką. Autorka książek „Miasto w działaniu” (2018) i „Warsaw Housing Cooperative. City in Action” (2020). Pisze o krytyce kapitalizmu i myśli krytycznej, współpracuje z pismami kulturoznawczymi i od lat prowadzi we Wrocławiu cykle spotkań popularnonaukowych – Cultura Culturans i Cultura Lectionis.
Wydarzenie odbyło w ramach cyklu spotkań z autorami najlepszych książek humanistycznych w Polsce z okazji 10. edycji konkursu o Nagrodę im. Prof. Tadeusza Kotarbińskiego organizowanego przez Uniwersytet Łódzki.
Redakcja: Małgorzata Jasińska i Michał Gruda (Centrum Współpracy z Otoczeniem i Społecznej Odpowiedzialności Uczelni)
