Czym jest biotransformacja leku?
Zanim lek zadziała i zostanie wydalony, musi zostać odpowiednio przekształcony w organizmie w procesie zwanym biotransformacją. To trzyetapowy proces, dzięki któremu substancje hydrofobowe (czyli nierozpuszczalne w wodzie) stają się hydrofilowe i mogą zostać usunięte z organizmu. W pierwszym etapie do leku przyłącza się grupa reaktywna, która umożliwia w drugim etapie sprzężenie go z endogennym związkiem. Powstają tzw. koniugaty – formy bardziej bezpieczne i łatwiejsze do wydalenia. Trzeci etap to ich usunięcie przez aktywny transport. Kluczową rolę w I etapie biotransformacji odgrywają enzymy z rodziny monooksygenaz działające we współpracy z cytochromami P450, które odpowiadają za metabolizm ponad 70% leków. Inny ważny enzym to MAO - monoaminooksydaza, który rozkłada m.in. serotoninę, dopaminę, adrenalinę, ale też tyraminę - związek obecny w wielu produktach spożywczych.
Sok grejpfrutowy + leki = ryzykowne połączenie
Czy to prawda, że leku nie należy popijać sokiem grejpfrutowym? Zdecydowanie tak - odpowiada prof. Bukowska. Sok ten zawiera związki furanokumaryny, głównie bergamotynę, które blokują wspomniane wcześniej cytochromy odpowiedzialne za metabolizm leków. Efektem może być nadmierny wzrost stężenia leku we krwi i ryzyko poważnych powikłań. Obecnie znanych jest co najmniej 85 leków, z którymi grejpfrut wchodzi w niebezpieczne interakcje - w tym popularne leki na nadciśnienie, nowotwory czy przeciwbólowe opioidy. Przykładem jest metadon, którego stężenie może drastycznie wzrosnąć po spożyciu grejpfruta lub soku grejpfrutowego.
Sery pleśniowe, grill i... groźne konsekwencje
Ale soki to nie wszystko. Grillowane mięso może również mieć wpływ na skuteczność leków. Wysoka temperatura powoduje powstawanie wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, które pobudzają cytochromy i przyspieszają metabolizm leków - tym samym osłabiając ich działanie.
Niebezpieczne są też produkty zawierające tyraminę, takie jak sery pleśniowe, długo dojrzewające wędliny czy kiszonki. Tyramina może spowodować gwałtowny wzrost ciśnienia i zagrażać życiu osób przyjmujących inhibitory MAO - leki stosowane m.in. w depresji.
Zioła i suplementy – czy są bezpieczne?
Nie tylko jedzenie, ale zioła i suplementy również mogą zaburzać działanie leków. Przykładem jest dziurawiec, często stosowany jako naturalny środek na obniżenie nastroju. Zawarte w nim składniki pobudzają cytochromy i przyspieszają metabolizm leków, przez co ich poziom może spaść poniżej progu terapeutycznego. Tak było w przypadku 29-letniej pacjentki po przeszczepie nerki. Przyjmowała lek immunosupresyjny, a równolegle zażywała dziurawiec. Efekt? Odrzut przeszczepu i konieczność powrotu do dializ.
Dym papierosowy też ma znaczenie!
Palenie tytoniu również zaburza metabolizm niektórych leków, zwłaszcza tych rozkładanych przez enzym CYP1A2. U pacjenta z rozpoznaną schizofrenią lek przeciwpsychotyczny nie działał, mimo poprawnego dawkowania. Dopiero po ograniczeniu palenia uzyskano efekt terapeutyczny.
Zielona herbata i... marmolada
Z pozoru niewinne produkty mogą mieć wpływ na leczenie. Przykład? Zielona herbata, będąca źródłem witaminy K, osłabia działanie warfaryny - leku przeciwzakrzepowego. Opisano przypadek zaburzeń krzepnięcia u 44-letniego mężczyzny właśnie z powodu picia dużych ilości tego napoju.
Jeszcze bardziej zaskakująca była historia lekarza, który po przeszczepie wątroby spożywał marmoladę z dodatkiem grejpfruta. W ten sposób nieświadomie naraził się na poważną interakcję z przyjmowanym lekiem co zaskutkowało nefrotoksycznością i problemami ze strony układu sercowo-naczyniowego.
Jaka jest recepta na bezpieczne przyjmowanie leków?
Zawsze popijaj leki wodą i czytaj ulotki - podkreśla prof. Bukowska. Unikaj łączenia leków z mlekiem (mogą tworzyć się nierozpuszczalne sole wapnia) czy mocną herbatą (zawiera taniny, które wiążą się np. z żelazem). Nawet „zdrowe” produkty, jak zioła czy zielona herbata, mogą stać się niebezpieczne w połączeniu z określonymi lekami. Najlepszym sposobem na uniknięcie problemów jest świadomość i ostrożność, a w razie wątpliwości warto zapytać lekarza lub farmaceutę.
Szczegółowe opisy przypadków niekorzystnych interakcji leków znajdują się w artykule: “Hazardous Interactions Between Food, Herbs, and Drugs in the First Stage of Biotransformation: Case Reports of Adverse Drug Interactions in Humans”
Prof. dr hab. Bożena Bukowska jest kierownikiem Katedry Biofizyki Skażeń Środowiska na Wydziale Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego. Prowadzi badania dotyczące wpływ różnych ksenobiotyków środowiskowych (np. pestycydów, bisfenoli, ftalanów, nanocząstek plastiku) na komórki krwi człowieka. Analizuje także właściwości biologiczne ekstraktów roślinnych. Współpracuje z naukowcami z Uniwersytetu Medycznego oceniającymi stres oksydacyjny u pacjentów z hipercholesterolemią rodzinną i chorobą sercowo-naczyniową oraz rolę różnych leków w zmniejszaniu tego procesu. Dzieli się swoją ogromną wiedzą i doświadczeniem ze studentami prowadząc wykłady z toksykologii, ekotoksykologii, chemicznych podstaw biomonitoringu oraz wykład monograficzny pt. „Chemia i toksykologia żywności”.
Materiał: prof. dr hab. Bożena Bukowska (Katedra Biofizyki Skażeń Środowiska, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego)
Grafika: mgr Mateusz Kowalski (Centrum Promocji, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego)
Redakcja: lic. Kacper Szczepaniak, mgr Kamila Knol-Michałowska, mgr Mateusz Kowalski (Centrum Promocji, Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego)
