Najczęściej wyszukiwane:

Katedra Informatologii i Bibliologii

żołnierka

Dzień dobry,chciałabym prosić o pomoc w rozwianiu moich wątpliwości związanych ze słowem „żołnierka”. Według słownika języka polskiego PWN żołnierka to zarówno służba wojskowa, jak i kobieta żołnierz (http://sjp.pwn.pl/sjp/%C5%BCo%C5%82nierka;2548249). Jednak znalazłam artykuł, którego autorka „przestrzega” przed używaniem tej formy. Pisze nawet wprost, że „żeńskich odpowiedników nie posiadają takie męskie nazwy zawodów jak: żołnierz i marynarz” (http://razemztoba.pl/beta/index.php?NS=srodek&nrartyk=2480). Kobiety wykonujące ten zawód często same są przeciwne nazywaniu ich „żołnierkami”.Spotkałam się także z innym znaczeniem tego słowa. W powieści „Cichy Don” Michaiła Szołochowa „żołnierka” (ros. жалмерка /żałmierka/) to kobieta, której mąż służy w armii. Mogę się tylko domyślać, że użycie tego słowa w polskim tłumaczeniu epopei jest efektem podobieństwa w brzmieniu tych słów. Zdaje się, że w języku polskim nie istnieje nawet odpowiednik tego rosyjskiego rzeczownika.Niezwykle interesuje mnie to zagadnienie, ponieważ rozpoczynam właśnie pisanie pracy doktorskiej na temat kobiet w armii w literaturze rosyjskiej. Swoje badania postanowiłam zacząć od problemu, jak mam nazywać bohaterki utworów, którym poświęcę swoją pracę.Powinnam używać słowa „żołnierka”, czy lepiej pozostać przy „kobiecie żołnierzu”?Z góry dziękuję za odpowiedź na moje pytanie.Z poważaniemPaula Hawrus
Opublikowano:

Jeżeli chodzi o słowo żołnierka, to rzeczywiście słowniki ogólne języka polskiego podają tylko te dwa znaczenia, które Pani przytoczyła. Jednak w polskich gwarach wyraz ten odnotowywany był w znaczeniu 'żona żołnierza’ (np. zob. K. Dejna, Słownictwo ludowe z terenu byłych województw kieleckiego i łódzkiego (Z-Ż), w: „Rozprawy Komisji Językowej ŁTN”, t. XXXI, 1985, s. 143-265.), podobnie jak młynarka 'żona młynarza’, kowalka 'żona kowala’ itp. Natomiast w odniesieniu do rosyjskiego słowa жалмеркa źródła rosyjskie (http://cyberleninka.ru/article/n/zhalmerka-kazachya-soldatka) podają, że jest ono charakterystyczne dla dialektu Kozaków, m.in.  Dońskich. A zatem polski tłumacz Cichego Donu bardzo trafnie zastąpił dialektalne słowo rosyjskie jego odpowiednikiem polskim również wywodzącym się z dialektu.

Słowniki etymologiczne języka rosyjskiego wywodzą słowo жалмеркa (występujące w wielu różnych wariantach, jeżeli chodzi o wymowę) od жолнер, które to określenie występowało od bardzo dawna w tym języku, a także od ukraińskiego жолнiр.

Jeżeli zaś chodzi o używanie słowa żołnierka w znaczeniu 'kobieta żołnierz’, w polszczyźnie ogólnej, to zagadnienie to wpisuje się w szerszy problem tworzenia nazw żeńskich od ich męskich odpowiedników. Uwagi tego typu, jak przytoczona przez Panią: „żeńskich odpowiedników nie posiadają takie męskie nazwy zawodów jak: żołnierz i marynarz” warto by było uzupełnić dodatkiem „do tej pory”, ponieważ we współczesnej polszczyźnie formy takie powstają masowo i (pomijając kwestie światopoglądowe) są naturalnym przykładem dążenia do precyzji wypowiedzi. Często rzeczywiście oceniane są przez użytkowników języka dość negatywnie (kibicka, powstanka), jednak w znacznej mierze może to wynikać z nowości tych form i nieprzyzwyczajenia do nich. Zapewne wtedy, kiedy po raz pierwszy użyte były wyrazy nauczycielka, lekarka czy pisarka, także budziły tego typu wątpliwości. Inna sprawa, że forma *marynarka, brzmiąca identycznie jak już istniejące słowo, nie jest najszczęśliwszym przykładem neologizmu.

Dodać jeszcze można, że nazwy żeńskie tworzone obecnie przyrostkiem –ka, mają często charakter potoczny, czyli nie powinny być używane w tekstach o charakterze oficjalnym, jednak wyraz żołnierka w Uniwersalnym słowniku języka polskiego (red. S. Dubisz, Warszawa 2003) odnotowany jest bez jakiegokolwiek kwalifikatora, a zatem jest traktowany jako wyraz należący do polszczyzny ogólnej. Sądzę zatem, że może Pani używać obu określeń kobiet służących w wojsku (jedno- i dwuwyrazowego) zamiennie.

Izabela Różycka

Katedra Informatologii i Bibliologii
Uniwersytetu Łódzkiego

ul. Pomorska 171/173, pok. 4.49
90-236 Łódź

informatologia@uni.lodz.pl
tel. 42 635 69 12

 

Funduszepleu
Projekt Multiportalu UŁ współfinansowany z funduszy Unii Europejskiej w ramach konkursu NCBR